Санітарны цягнік №218 адпраўляецца…
Галина АНТОНОВА
06.08.2023
Побач са станцыяй Залессе, каля чыгуначных пуцей, узвышаецца абеліск з цікавым лёсам. Гэта адзін з першых, магчыма нават самы першы ў нашым краі мураваны помнік, які ўшаноўвае памяць абаронцаў Радзімы. Размешчаны ён на месцы пахавання салдат рускай імператарскай арміі, загінуўшых у баях восенню 1915 года.
Першапачатковая шыльда на помніку ў Залессі.
У 2004 годзе сучасныя “варвары” скралі першапачатковую металічную шыльду, але тэкст з яе захаваўся, бо раней быў сфатаграфаваны краязнаўцамі смаргонскай гімназіі. Калектыў рэдакцыі “Светлага шляху” падтрымаў ініцыятыву па ўзнаўленні надпісу на новай табліцы і звярнуўся з такой прапановай да кіраўніцтва Беларускай чыгункі. Чыгуначнікі адгукнуліся на высакародную справу і вясной 2005 года на месца былой шыльды прымацавалі новую. Добраўпарадкавалі тэрыторыю каля помніка, і сёння старанна даглядаюць гэта мемарыяльнае месца.
Помнік ахвярам ПСВ у Залессі.
З таго часу пачаўся пошук звестак пра пазначаны ў тэксце “Галаўны санітарны цягнік №218”, персанал якога такім годным чынам вырашыў ушанаваць памяць загінуўшых воінаў.
Ваенна-санітарныя цягнікі прызначаліся для перавозкі параненых і хворых, былі рухомымі шпіталямі ў ваенны час. Іх фарміраваннем займалася акрамя ваеннага ведамства і адна з буйнейшых грамадскіх арганізацый – Усесаюзны земскі саюз дапамогі хворым і параненым (УЗС). Сярод усіх чыгуначных транспартаў УЗС санітарны цягнік з нумарам 218 вылучаўся гісторыяй свайго ўзнікнення і выключным характарам работы. Ён сфармаваўся 13 (26) лістапада 1914 года на паўночна-заходнім фронце як вузкакалейны цягнік. Быў прызначаны абслугоўваць эвакуацыю параненых, падвозячы іх да цягнікоў шырокай каляіны. Спачатку ён лічыўся толькі прыдаткам да цягніка №187 і меў назву №187-біс. Складаўся ўсяго з некалькіх вагонаў, якія курсіравалі паміж Граевам і Лыкам ва Усходняй Прусіі. Пазней цягнік, ужо добра абсталяваны, абслугоўваў з лютага 1915 года Асавец і заставаўся пры крэпасці да апошніх дзён яе існавання. У гэты перыяд ён выконваў даволі кароткія рэйсы з крэпасці Асавец да Беластоку, чым пацвярджаў назву “галаўны”, г. зн. разлічаны на работу выключна паблізу фронта дзеючай арміі ці нават на самой перадавой. Пры вялікай інтэнсіўнасці работы, з пачатку першага выхаду і да 1(14) верасня 1915 года, цягнік зрабіў 121 рэйс і перавёз 16 429 чалавек.
З восені 1915 года цягнік знаходзіўся на смаргонскім участку фронту. На ім эвакуіравалі параненых, дастаўлялі загінуўшых для пахавання ў Залессе. У 1916 годзе яго персанал прымаў удзел у дапамозе атручаным удушлівымі газамі.
Каб мець уяўленне пра склад цягніка і яго персанал, варта пазнаёміцца з дадзенымі на верасень 1915 года. Цягнік складаўся з 30 вагонаў і мог перавесці за адзін рэйс 297 чалавек. Для эвакуацыі прызначаліся вагон для афіцэраў, 6 вагонаў для лёгкапараненых і 15 цяплушак. Мелася таксама 8 службовых вагонаў, у лік якіх уваходзілі вагоны для перавязак, кухня, ледавік, сталовая, 2 вагоны адводзіліся пад склад харчоў і інвентара. Асабовы склад цягніка быў наступным: урач, упаўнаважаны, 6 сясцёр міласэрнасці, 29 санітараў, загадчык гаспадаркай, 3 асобы кухоннага персаналу і прыслугі.
Старэйшым урачом санітарнага цягніка была Наталія Апосталаўна Бераза. На той час яна атрымала Георгіеўскі медаль за тое, што за 6 месяцаў безперапыннай дзейнасці ў абложанай крэпасці Асавец, пры ўмовах выключнай цяжкасці, пастаяннай небяспецы, самааддана выконвала свае абавязкі па лячэнні і вывазе параненых. Пазней урач 218 галаўнога санітарнага цягніка была ўдастоена Георгіеўскіх медалёў 3-й і 2-й ступені.
Павел Пятровіч Корхаў, кавалер Георгіеўскага медаля, быў упаўнаважаным галоўнага камітэта Усесаюзнага земскага саюза, загадчыкам гаспадаркі цягніка. Ён займаўся фарміраваннем каманды, адказваў за ўнутраны парадак і за ўсю работу рухомай медыцынскай установы. Лічыцца, што пры яго непасрэдным кіраўніцтве і ўдзеле быў пабудаваны абеліск ў Залессі.
Гэты помнік ушаноўвае памяць ахвяраў і пакутнікаў сусветнай вайны, узгадвае трагічныя старонкі нашага мінулага. Адначасова, знаходзячыся каля яго, можна аддаць даніну памяці медыкам і дапаможнаму персаналу, якія прымалі ўдзел у Першай сусветнай вайне. Дзякуючы хуткай дапамозе гэтых самаахвярных людзей былі выратаваны шматлікія жыцці параненых і хворых.
Уладзімір ПРЫХАЧ.
Интересные и актуальные новости Сморгонского района в нашем Telegram-канале. Подписывайтесь по ссылке!