«Усіх на свята, у юбілей, сабраў утульны наш музей». Гісторыка-краязначаўму – 40 гадоў
Гісторыя музея бярэ свой пачатак з 1984 года. Першапачаткова музей размяшчаўся ў памяшканні цяперашняга касцёла Святога Міхаіла Арханёла.
Першым дырэктарам музея была Марыя Майсевіч, яна ўзначальвала музей на працягу 10 гадоў. 19 чэрвеня 1984 года быў зроблены першы запіс у кнізе паступленняў: сярэдняя школа №2 перадала музею 100 прадметаў. Так пачаўся фарміравацца музейны фонд.
Напрыканцы 1980-х кальвінскі збор перадалі каталіцкай абшчыне, а музей пераехаў на другі паверх крамы «Дзіцячы свет» па вуліцы Кутузава. Сапраўдным музеем – з выставачнай залай і пастаяннай экспазіцыяй – гэта ўстанова стала толькі ў 2013 годзе. Цяпер музейны фонд налічвае больш за 17 тысяч прадметаў, размеркаваных па 15 музейных калекцыях.
У 2012 годзе музей упершыню прыняў удзел у І Нацыянальным форуме ў Гродне. Праз два гадыэкспазіцыю «Смаргоншчына ў Першую сусветную вайну" была прадстаўлена на II Нацыянальным форуме ў Гомелі, дзе смаргонцы сталі лаўрэатамі спецыяльнай прэміі «Лепшы рэгіянальны музей». У кастрычніку 2019 годаў Брэсце праходзіў IV Нацыянальны форум, на якім была прадстаўлена гісторыя Смаргонскай мядзведжай акадэміі і смаргонскіх абаранкаў. Музей быў адзначаны спецыяльнымДыпломамза «Лепшую культурна-адукацыйную праграму «Зберажом культуру разам. Смаргонь кірмашовая».
Вядучыя свята адзначылі, што цяпер залы пастаяннай экспазіцыі - гэта не толькі выставачная прастора. Гэта месца, дзе праходзяць тэатралізаваныя экскурсіі, лекцыі і гістарычныя гадзіны, музейныя заняткі і квэсты, дыялогавыя пляцоўкі.Музейная работа –не толькі аповед пра мінулае, але і штодзённая карпатлівая работа ў архівах і бібліятэках, з кнігай і дакументамі, і, канешне, гэта сумесная праца з людзьмі розных узростаў, устаноў, прафесій.
У сакавіку 2022 года, дзякуючы сумеснай працы супрацоўнікаў музея і пракуратуры Смаргонскага раёна, раздзел, прысвечаны падзеям Вялікай Айчыннай вайны пастаяннай экспазіцыі, быў дапоўнены матэрыяламі па генацыду мірнага насельніцтва Смаргоншчыны ў 1941 – 1944 гадах. У снежні 2023 года ў музеі ўрачыста адкрылі новыя раздзелы экспазіцыі, прысвечаныя другой палове 20-га – пачатку 21-га стагоддзяў: «Савецкі перыяд» і «Смаргонь 21 стагоддзя».
У 2018 годзе музею быў перададзены гісторыка-культурны комплекс пад адкрытым небам «Залатая горка». Анімацыйныя праграмы і экскурсіі, захаванне памяці аб Першай сусветнай вайне на месцы непасрэдных баявых дзеянняў - гэта не проста і вельмі адказна, але неабходна. З 2021 года ў структуры гісторыка-краязнаўчага музея пачаў працаваць сектар гісторыі Крэўскага замка. Музейнае жыццё закіпела яшчэ і ў сярэднявечным накірунку.
Падчас урачыстасціпрысутныя віталі Надзею Маркаву, адну з першых супрацоўнікаў музея, чыя даследчая праца стала асновай для кнігі «Памяць. Смаргонскі раён».
Юбіляраў павіншаваў намеснік старшыні райвыканкама Ігар Шчасны. «Для мяне музей успрымаецца як сацыяльны інстытут, установа для захавання калектыўнай памяці. Памяць – гэта карані , якія нас звязваюць, аб’ядноўваюць у адзінае цэлае, - адзначыў Ігар Пятровіч і дадаў: - Хочацца пажадаць, каб музей у далейшым цесна супрацоўнічаў з турысцкім інфармацыйным цэнтрам, каб стварыўся добры дуэт, які будзе рухаць у масы тую гістарычную спадчыну, якая у нас ёсць».
Вітала юбіляраў і гацей імпрэзыначальнік аддзела культуры Таццяна Ражэва. Таццяна Мар’янаўна ўручыла Ганаровыя граматы навуковаму супрацоўніку музея Таццяне Мацкевіч і прыбіральшчыцы Вользе Шатраўскай.
Словы віншавання выказалі настаяцель прыхода Спаса-Праабражэнскага храма Анатоль Рэзановічі пробашч касцёла Святога Міхала Арханёла Артур Ляшнеўскі, былая загадчыца аддзела культуры Соф’я Лазар, работнікі народнага музея гімназіі, мастак Валянцін Варанішча, майстрыха Людміла Канаплёва, гістарычны рэканструктар Андрэй Аралін, гісторык і калекцыянер Уладзімір Багданаў, старшыня раённай прафсаюзнай арганізацыі работнікаў культуры, інфармацыі, спорту і турызму Дар’я Кавалёва, а таксама прадстаўнікі тых устаноў, з якімі музей актыўна супрацоўнічае: музея-сядзібя М. К. Агінскага, дзіцячай школы мастацтваў імя Агінскага, раённага Цэнтра культуры, раённай бібліятэкі, рэдакцыі газеты «Светлы шлях».
Дырэктар музея Дзіна Валодзька падзякавала прысутным за віншаванні і прапанавала гасцямі надалей падтрымліваць стасункі і ўдзельнічаць у будучых мерапрыемства, якія будзе ладзіць музей.